به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در بغداد، نیروهای امنیتی و نظامی عراق، روز چهارشنبه برابر با 10 دی ماه گذشته عملیات پاکسازی شهرها و مناطق مختلف استان «الانبار» از لوث گروهک‌های تروریستی مسلح وابسته به گروه القاعده و همچنین گروه تروریستی «امارت اسلامی عراق و شام» یا همان داعش را آغاز کردند. 

استان الانبار

استان «الانبار» در غرب عراق واقع شده و از جمله استان‌های بزرگ عراق از حیث مساحت تلقی می‌شود، به گونه‌ای می‌توان گفت، این استان یک سوم مساحت عراق را با 500.138 کیلومتر مربع به خود اختصاص داده است و جمعیتی بالغ بر یک میلیون و 900 هزار نفر – براساس آمار ژوئن سال 2013 میلادی – نفر را در خود جای می‌دهد.

این استان از لحاظ جغرافیایی از شمال به دو استان «صلاح الدین» و «نینوا» و همچنین از ناحیه شمال غربی با کشور سوریه، از غرب با اردن، از شرق با بغداد، از جنوب با عربستان سعودی و از جنوب شرقی با دو استان کربلا و نجف همجوار است. این استان متشکل از 8 شهرستان به نام‌های القائم، عانة،‌ راوة، حدیثة، هیت، الرمادی، الفلوجة و الرطبة است.

بیش از 95 درصد جمعیت استان الانبار که نامی فارسی از زمان ساسانیان دارد؛ چرا که انبار سلاح و مواد غذایی سپاهیان ساسانی بود،‌ سنی هستند. رمادی مرکز استان الانبار و «فلوجه» دومین شهر پرجمعیت آن است.

ریشه یابی حوادث الانبار

تا پیش از سرنگونی رژیم بعث در عراق، استان الانبار از پایگاه‌های مهم «صدام حسین» و حزب «بعث» بود؛ چرا که هم سنی بودند و هم عرب، بر خلاف کُردها که سنی بودند، اما عرب نبودند. لذا مورد توجه صدام و حزب حاکم منحل بعث بود و از صنعتی‌ترین مناطق عراق در آن زمانه به شمار می‌آمد. از این رو، کانون مقاومت در برابر سقوط نظام سیاسی زمان صدام و شکل‌گیری سامان سیاسی جدید در عراق، در مواجهه با آمریکایی‌ها بوده است. الانبار تا مدت‌ها تقریباً مکانی بکر و امن برای باز‌ماندگان حزب بعث، پناهگاه صدام و نیروهای امنیتی - اطلاعاتی رژیم صدام بود که این گروه‌ها از طریق الانبار به کشورهای همسایه‌ غربی خود برای سلاح و پول و... دسترسی داشتند.

به همین دلیل استان الانبار با اشغال عراق از سوی نظامیان آمریکایی و شماری از کشورهای غربی در سال 2003 میلادی و براندازی نظام بعث و دستگیری صدام حسن به پایگاه و دژ مقاومت علیه اشغالگران آمریکایی و غربی در عراق به شمار می‌آمد و آمریکایی‌ها در این استان متحمل خسارات سنگینی از جمله در شهر «فلوجه» شدند که به پایگاه و کانون سرکش و طغیان علیه نظامیان آمریکایی‌های در این دوره تبدیل شده بود.

با خروج نظامیان آمریکایی از عراق، استان الانبار همچنان پایگاه و دژ گروهک‌های شبه نظامی باقی ماند که اغلب آنها وابسته به گروه تروریستی القاعده و بازماندگان رژیم بعث بودند. در واقع این گروه‌ها در زمان اشغال نظامی عراق برای خارج کردن نظامیان آمریکایی و غربی به اصطلاح مبارزه می‌کردند، اما با خروج نظامیان آمریکایی از عراق و روی کار آمدن دولت منتخب در این کشور، به نظر می‌رسید که دیگر بهانه‌ای برای حضور این عناصر وجود نباید در عراق وجود داشته باشد، به همین دلیل تبدیل به کانون‌های خفته‌ای شدند تا با به دست آوردن فرصت مناسب فعالیت خود را مجدد آغاز کنند. اگرچه در این برهه گروه‌های وابسته به القاعده که دارای افکار و اندیشه‌های سلفی – وهابی و وابسته به عربستان سعودی بودند، فعالیت‌های تروریستی خود را علیه دولت منتخب عراق که دولتی شیعی بود، ادامه دادند که از جمله این گروه‌ها «امارت اسلامی عراق»، شاخه گروه تروریستی القاعده در عراق بود که بعدها و با آغاز بحران سوریه با تغییر نام خود و تبدیل آن به «امارت اسلامی عراق و شام» ضمن ادعای تاسیس امارت اسلامی در دو کشور عراق و سوریه به اختصار خود را «داعش» نامید. 

آغاز اعتراض‌های مردمی الانبار

در اواخر سال 2012 بود که ناآرامی‌هایی در استان الانبار شکل گرفت و مردم این استان در اعتراض به سیاست‌های «نوری المالکی»، نخست وزیر عراق راهپیمایی‌ها و تحصن‌هایی را در مناطق و شهرهای مختلف این استان برگزار کردند که ورود نیروهای امنیتی به صحنه و تلاش برای متفرق کردن این اعتراض‌ها و تحصن‌ها را در پی داشت که در مواردی به درگیری و زد و خورد میان دو طرف منتهی شد.

جرقه آغاز اعتراضات در غرب عراق پس از آن آغاز شد که 10 نفر از محافظان «رافع العیساوی»، وزیر سابق دارایی عراق متهم به دست داشتن در اقدامات تروریستی شدند که العیساوی پس این امر با ایجاد جنجال مردم را برای برگزاری تظاهرات تشویق کرد. 

دلایل اعتراض‌های الانبار

اگر بخواهیم به دلایل این اعتراض‌ها اشاره کنیم، باید به نکات زیر توجه کنیم:

- بافت قومی و مذهبی عراق شباهت‌های زیادی با سوریه دارد. 605 کیلومتر مرز مشترک بین سوریه و عراق که حدود 500 کیلومتر از آن، مناطق بیابانی است. محافظت از این مرز طولانی با در نظر گرفتن عمر کوتاه حکومت مرکزی عراق در دوره‌ پس از صدام حسن، بسیار دشوار است. مسئله هنگامی حادتر می‌شود که بدانیم عمده‌ ساکنان مناطق مرزی مذکور، با مرزنشینان سوری هم‌کیش می‌باشند. عراق کشوری است که از 80 - 75 درصد عرب، 20 - 15 درصد کرد و حدود 5 درصد ترکمن، آشوری و غیره تشکیل شده است. از نظر بافت مذهبی، این کشور دارای 65 - 60 درصد شیعه، 37 - 32 درصد سنی و کمتر از 3 درصد مسیحی است. در سمت مقابل، سوریه دارای حدود 90 درصد عرب و 10 درصد کرد و ارمنی و غیره است. ساختار مذهبی سوریه درست نقطه‌ مقابل عراق است؛ یعنی تقریباً 74 درصد مذهب اهل سنت، حدود 16 درصد شیعه‌ علوی و دروزی و 10 درصد مسیحی را در درون خود جا داده است. بنابراین طبیعی است که اهل سنت ساکن این مناطق به نوعی خواهان جدایی از دولت مرکزی باشند، صرف نظر از اینکه هدف از این جدایی چیست و در ادامه خواهد آمد.

- دلیل دیگری که زمینه‌ ساز شروع بحران الانبار شده این بود که عراق هنوز در فرآیند گذار به دموکراسی و حاکمیت مردم به سر می‌برد. اعتراضات مردم الانبار بیشتر در چارچوب بیان مطالبات آن‌ها از دولت مرکزی عراق برای مشارکت دادن فعالانه‌تر مردم آن استان در فرآیندهای سیاسی و اقتصادی عراق است، در حالی که گروه موسوم به دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در پی بهره‌برداری از آن بود.

- در این میان، یکی از دلایل اصلی نارضایتی مردم الانبار، مسائل ادراکی-روانی است؛ چرا که در دوره‌ صدام حسین این استان جایگاه برجسته‌ای در امور کشوری داشت، اما در دوره جدید که به تناسب سهم جمعیت در عراق تقسیم قدرت شده است، با مقایسه‌ گذشته با حال، نوعی محرومیت نسبی را حس می‌کنند که در نگرش آن‌ها نسبت به روندهای سیاسی عراق تأثیر عمیقی گذاشته است.

- از سوی دیگر، به واسطه تحریکات بازماندگان بعثی (که الانبار از پایگاه‌های اصلی آن‌هاست) آینده‌ این استان طوری به تصویر کشیده می‌شود که وضع مردم آن وخیم‌تر خواهد شد.

ذهنیت مردم سنی ‌مذهب عراق به گونه‌ای شکل داده شده که شیعیان و کردها در پی به حاشیه‌ راندن سنی‌ها هستند و با ارجاع قدرت سنی‌ها به زمان صدام حسین و مقایسه‌ آن شرایط با وضعیت حال، نوعی نارضایتی را به وجود می‌آورند که در واقع نوعی محرومیت نسبی نشات ‌گرفته از عوامل ادراکی-روانی را ایجاد می‌کند. 

سوء استفاده گروه‌های تروریستی از حوادث الانبار/هویت این گروه‌ها

برداشت‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد و عوامل ایجاد کننده ناآرامی‌های الانبار موجب شد تا حوادث این استان به سرعت مورد سوء استفاده از سوی 2 جریان مهم قرار بگیرد:

یک: جریان‌های افراطی و بنیادگرا همچون القاعده که در این اواخر در گروه به اصطلاح دولت اسلامی عراق و شام یا همان داعش نمود پیدا می‌کرد.

دو: بازماندگان رژیم سابق و حزب منحل بعث، از جمله این افراد می‌توان به «رافع العیساوی»، وزیر دارایی مستعفی عراق که متهم به فساد مالی است و تحت پیگرد دولت عراق قرار دارد و یا افرادی همچون «احمد العلوانی»، «شعلان الکریم»، «سلمان الجمیلی» و «ناهدة الداینی»، از نمایندگان پارلمان عراق که تلاش می‌کنند، این امر را به دیگران القا کنند که اهل تسنن در عراق هدف قرار گرفته‌اند و به همین دلیل نیز باید از دولت مرکزی جدا شوند. 

چه طرف‌هایی در حوادث الانبار دخالت داشتند

اسنادی وجود دارد که فعالیت و کمک کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان و قطر و ترکیه به گروه‌های تروریستی به ویژه گروه‌های سلفی در الانبار ثابت می‌کند و نشان می‌دهد، این کشورها در کشتار بی‌رحمانه مردم عراق دست دارند. اسناد و مدارک مذکور که همچنان در دست ارتش عراق است، از روابط برخی از شخصیت‌های عراقی با این گروه‌های تروریستی خبر می‌دهد که برخی از آنان در کشورهای همسایه عراق و در پایتخت‌های کشورهای اروپایی ساکن هستند و همه تلاش خود را برای فتنه انگیزی در عراق و تقسیم آن به کار گرفته‌اند.

یکی از دلایل عمده‌ افزایش درگیری‌های فرقه‌گرایانه در عراق، نگاه برخی از بازیگران منطقه‌ای و ترکیه، به این کشور در چارچوب ماتریس توازن قدرت در خاورمیانه است و در حالی که کشورهای مذکور، به خصوص عربستان و ترکیه، خود مشکلات حقوق بشری بسیار زیادی در حوزه‌ اقلیت‌ها دارند، با تحریک و حمایت‌های مالی و تجهیزاتی اقلیت سنی عراق، در صدد اعمال فشار بر دولت نوری المالکی هستند.

حوادث الانبار به این ترتیب رقم خوردند تا به سال‌جاری و دهم دی ‌ماه گذشته و تصمیم نوری المالکی برای مقابله با این گروه‌ها اعلام شد. 

چرا نوری المالکی تصمیم به ریشه کنی تروریسم از الانبار گرفت

کشته شدن شماری از افسران و فرماندهان ارتش عراق از جمله «محمد الکروی»، فرمانده لشگر هفتم ارتش عراق در جریان عملیات «وادی حوران» و «الجزیره» در الانبار از دسامبر 2013 سبب شد، نوری المالکی، فرمانده کل نیروهای مسلح آغاز عملیات «انتقام فرمانده محمد» (فرمانده لشگر هفتم ارتش عراق) را اعلام کند که طی آن ارتش عراق توانست شمار زیادی از سرکردگان و اعضای گروه تروریستی داعش را به هلاکت برساند.

در واقع آغاز بحران سوریه در مارس 2011 به شدت بر فعالیت گروه‌های تروریستی فعال در استان الانبار از جمله گروه داعش تاثیر گذاشت، به گونه‌ای که یکی از جبهه‌های ورود عناصر تروریستی و سلاح به سوریه مرزهای این کشور با عراق و استان الانبار بود که تروریست‌ها به راحتی در آن تردد بودند و در ابتدای بحران سوریه موفق شدند، به طور عمده بر بخش‌های شرقی سوریه و چاه‌های نفت آن تسلط پیدا کنند.

اما آغاز عملیات‌های ارتش سوریه برای پاکسازی تمام مناطق کشور از وجود گروه‌های تروریستی که با پیروزی‌های مستمر و چشمگیر در بسیاری از مناطق سوریه از جمله حلب، درعا، حمص و ریف دمشق و بسیاری دیگر از مناطق سوریه باعث شد تا گروه‌های تروریستی به سمت عراق و لبنان رفته و در این مناطق دست به عملیات انتحاری بزنند که نمونه آن انفجار تروریستی در برابر سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت ترور «حسان اللقیس»، از فرماندهان حزب الله، انفجار اخیر در ضاحیه جنوبی بیروت و ترور محمد شطح، وزیر اقتصاد سابق لبنان بود که در همه آنها گروه‌های وابسته به القاعده از جمله داعش، جبهه النصرة و ارتش اسلام داشتند و نشان دادند که تلاش دارند تا بحران سوریه را به لبنان و عراق هم منتقل کنند. 

تجهیزات و سلاح‌های در اختیار گروه‌های تروریستی

در جریان عملیات ارتش عراق در مناطق مختلف استان الانبار به ویژه در 2 شهر الرمادی و فلوجه ده‌ها انبار سلاح گروه‌های تروریستی کشف شد که حاوی ده‌ها سکوی پرتاب موشک، موشک‌های گراد، انواع بمب و مقادیر زیادی مواد پرقدرت انفجاری، خودروهای زرهی، ابزار و آلات پیشرفته ارتباطاتی بود. 

همکاری و همراهی مردم با ارتش عراق

با آغاز عملیات ارتش عراق در مناطق و شهرهای الانبار بسیاری از عشایر این استان به حمایت از ارتش عراق و عملیات‌های آن در مقابله با گروه‌های تروریستی پرداختند و بسیاری از آنها در این عملیات‌ها نیز مشارکت داشتند.

این درحالی است که عشایر دیگر استان‌ها مانند نجف نیز حمایت خود از این عملیات‌ها را اعلام کردند. در واقع بسیاری از تحلیلگران تاکید دارند که عملیات ارتش عراق در الانبار توانسته است، عراقی‌ها را به رغم اختلاف رویکردها، با یکدیگر متحد کند و این کاری است که سیاستمداران از زمان ورود نیروهای اشغالگر آمریکایی به عراق نتوانستند آن را انجام دهند.

نماد این وحدت آن است که ارتش عراق و عشایر استان الانبار جهت ادامه عملیات نظامی همه جانبه علیه عناصر گروه داعش و نابودی هرچه بیشتر آنها، اقدام به تشکیل اتاق عملیات مشترک کرده‌اند.

وضعیت ارتش عراق در الانبار

پس از نبرد ارتش عراق با گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در استان الانبار به ویژه در شهر فلوجه که با حمایت عشایر این استان صورت گرفت، هم اکنون در این شهر و بسیاری از شهرهای استان الانبار آرامش نسبی برقرار شده و برخی از مناطق فلوجه، با بیرون راندن عناصر گروهک تروریستی داعش، زندگی عادی بار دیگر در این شهر از سرگرفته شده است.

همچنین براساس جدیدترین گزارش‌ها درگیری‌ها بین ارتش عراق و عناصر القاعده در نزدیک الرمادی و فلوجه ادامه دارد و منابع امنیتی اعلام کردند شمار زیادی از نیروها به مواضع القاعده در منطقه البوبالی حمله کردند که به مرکز تجمع آنها تبدیل شده بود.

وضعیت گروه‌های تروریستی در الانبار

از زمان آغاز عملیات ارتش عراق در استان الانبار گروه‌های تروریستی این منطقه متحمل خسارات سنگینی شدت این خسارات به حدی بود که گروه ترویستی دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) در پی شکست‌های متعددی که از ارتش عراق در مناطق مختلف استان الانبار از جمله دو شهر الرمادی و فلوجه متحمل شده، خواستار برقراری آتش بس فوری در سوریه با گروه‌های مسلح شد، چراکه این گروه تروریستی اخیراً در سوریه نیز با گروه‌های مسلح دیگر از جمله جبهه اسلامی که جدیدترین ائتلاف از گروه‌های تروریستی مورد حمایت عربستان در سوریه است، درگیر شده و شکست‌های سنگینی را متحمل شده است. 

برنامه دولت عراق برای مقابله با گروه‌های تروریستی در الانبار

صرف نظر از اینکه «نوری المالکی»، نخست وزیر عراق بر ادامه پاکسازی استان الانبار از وجود گروه‌های تروریستی از جمله داعش تاکید کرده، بسیاری از نمایندگان پارلمان عراق و شخصیت‌های این کشور نیز از این موضع مالکی حمایت کرده‌اند.

این درحالی است که جامعه بین‌المللی و بسیاری از کشورهای جهان و همچنین جمهوری اسلامی ایران از عملیات ارتش عراق حمایت کرده است. 

تاثیر عملیات‌ ارتش عراق در الانبار بر بحران سوریه

تحلیلگران تاکید می‌کنند که باز شدن یک جبهه جدید علیه یکی از اصلی‌ترین گروه‌های تروریستی سلفی در آن سوی مرزهای سوریه و در استان الانبار که یکی از مراکز اصلی تغذیه تروریست‌های سوری بوده است، می‌تواند گلوی این تروریست‌ها را از جناحی دیگر بفشارد.

از سوی دیگر، در حالی که تاکنون این تروریست‌ها بودند که بازی را به زمین حاکمیت عراق کشانده و در عمق خاک این کشور مشغول عملیات تروریستی شدند، این بار این ارتش عراق است که با ورود به پایگاه اصلی تروریست‌ها، پناهگاه‌های امن آنها را هدف گرفته و به آنها و حامیانشان احساس ناامنی می‌بخشد.

این امر در حالی که برای کشوری همچون سوریه و عراق که سال‌هاست، قربانی تروریسم شده‌اند، برای برخی از طرف‌های منطقه‌ای از جمله عربستان بسیار ناخوشایند است. به خصوص که کارشناسان تاکید می‌کنند، قرار بود، گروه‌های تروریستی داعش و القاعده طی هفته‌های گذشته به طور رسمی دولت خود را در استان الانبار و بخش‌هایی از خاک سوریه، یعنی استان دیر الزور در شرق این کشور اعلام کنند و دولتی خودمختار و نیمه مستقل را تشکیل بدهند، ولی با توجه به اینکه نوری المالکی پس از ضرب ‌الاجل یک هفته‌ای اقدام به پاکسازی این مناطق کرد، آنها موفق به اعلام خود مختاری نشدند.

در واقع عربستان سعودی و چند کشور عرب حوزه خلیج فارس هماهنگی‌های لازم را با گروه داعش و القاعده انجام داده بودند تا به محض اعلام تشکیل امارتی اسلامی آن را به رسمیت بشناسند و در واقع گروه داعش، جبهه النصرة، القاعده از شخص «بندر بن ‌سلطان»، رئیس سازمان امنیت عربستان سعودی دستور می‌گیرند تا دولتی سلفی‌گرا و تروریستی را در منطقه غرب عراق و شرق سوریه (الانبار – دیر الزور) ایجاد کنند که با آغاز عملیات ارتش عراق همانگونه که گفته شد، تمام رشته‌ها پنبه شدند.